მცირე ბიზნესი – პანაცეა თუ აუცილებლობა?

“ეკონომიკის პირველი გაკვეთილი: არაფერი არ არის საკმარისი იმისთვის, რომ დააკმაყოფილოს ყველას მოთხოვნილება.

პოლიტიკის პირველი გაკვეთილი: არ მიაქციო ყურადღება ეკონომიკის პირველ გაკვეთილს.”

თომას სოუელი

“თავისუფალი ბაზრის წინააღმდეგ მიმართული ყველა არგუმენტის არსი თავად თავისუფლების რწმენის უქონლობაა.”

მილტონ ფრიდმენი
 

რა მნიშვნელობა ან დანიშნულება აქვს მცირე ბიზნესს? რა არის მისთვის დამახასიათებელი? რა მდგომარეობაშია იგი დღეს? რა უშლის ხელს მის განვითარებას? რა უნდა გაკეთდეს, რომ იგი ნორმალურად ფუნქციობდეს?

ამ კითხვებზე პასუხის გაუცემლად შეუძლებელია ეკონომიკურ აღმავლობაზე საუბარი. ჩემი მხრივ მეტად პრეტენზიული და ამბიციური იქნებოდა იმის ფიქრიც კი, რომ ამ უზარმაზარი პრობლემის ყველა მხარეს განვიხილავ და ყველა კითხვას ვუპასუხებ, მითუმეტეს, ერთ პატარა წერილში. მე მხოლოდ შევეცდები, დაინტერესებულ მკითხველს ამ პრობლემის ჩემი რაკურსი შევთავაზო, ვინძლო განსჯის გუნებაზე დავაყენო.

ჩვენი (და არამარტო ჩვენი) პოლიტიკოსების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი შეცდომა ის არის, რომ ბაზარს განიხილავენ, როგორც ხელოვნურ წარმონაქმნს, ქოთანს, რომელსაც ყურს, სადაც უნდათ, იქ მიაბამენ. არადა, ბაზარი მხოლოდ ბუნების ეკონომიკური სახეა. იგი ისეთივე მკაცრი და რაციონალურია, ისევე დაუყოვნებლივ და დაუნდობლად რეაგირებს მისი კანონების შეცვლის ნებისმიერ მცდელობაზე, როგორც თავად ბუნება. ამ დებულების მართებულობა ყველაზე ნათლად საბჭოთა კავშირის არსებობამ და დანგრევამ დაადასტურა. ბაზარი ნებისმიერ ქვეყანაში არსებობს და საკუთარი წესებით მოქმედებს. განსხვავება მხოლოდ ხელისუფლების გონიერება-უგუნურობაშია. ბაზარი იმდენადვეა ლეგალური, რამდენადაც გონიერი – ხელისუფლება. ისევ საბჭოთა კავშირის მაგალითი – ხელისუფლება საწარმოებს აიძულებდა, ერთი მხრივ, ეწარმოებინათ მეტი პროდუქცია, ხოლო მეორე მხრივ, შეესყიდათ სხვა საწარმოების მიერ გამოშვებული, ხშირად უსარგებლო “შაბიამნის დიდი პარტია”. ეს ყველაფერი სრულდებოდა, ოღონდ – ქაღალდზე. სინამდვილეში კი საწარმოები მაინც ახერხებდნენ, გამოეშვათ მხოლოდ იმ რაოდენობის პროდუქცია, რაც ბაზრისთვის იყო საჭირო. თუმცა, ამ პროდუქციის ხარისხი საეჭვო იყო და ამის გამო ყვაოდა უცხოური საქონლის კონტრაბანდა და სპეკულაცია. ბაზარი ამ ფორმით პასუხობდა ხელისუფლების სისულელეებს და რით დამთავრდა ეს, ყველას გვახსოვს – “დეფიციტში გარღვევითა” და კომუნისტური ეკონომიკის სრული კრახით.

მცირე ბიზნესი ბაზრის განუყოფელი კომპონენტია (წარმოიდგინეთ, რა იქნებოდა ბუნება, მასში მხოლოდ სპილოები და ვეშაპები რომ იყვნენ. ჭიანჭველაც ხომ ზუსტად იმავე მნიშვნელობის კომპონენტია ბუნებისა, როგორიც სპილო). ამდენად, მისი არსებობა-არარსებობის საჭიროებაზე საუბარი უაზრობაა. საუბარი მხოლოდ იმაზე შეიძლება იყოს, როგორ შევასრულოთ ბაზრის კანონები და როგორ მოვახერხოთ, რომ ბიზნესი (მათ შორის, მცირე ბიზნესი) ღირსეულად არსებობდეს. ამისთვის კი მისი თავისებურებებისა და პრობლემების უფრო ღრმად დანახვა არის საჭირო.

მცირე საწარმოს განმასხვავებელი თავისებურება ის არის, რომ მისი ქონება და ბრუნვა შედარებით მცირე მოცულობისაა, საინვესტიციო რესურსები კი საკმაოდ შეზღუდული. პროდუქტის ერთეულზე მის მიერ გაწეული ხარჯები უფრო მეტია, ვიდრე ამავე პროდუქტის მწარმოებელი მსხვილი საწარმოსი, რადგან, ტექნიკურ-ტექნოლოგიური აღჭურვა რომ არ მივიღოთ მხედველობაში, ნედლეულის მცირე პარტიებით შესყიდვაც (მეტის საშუალება არ არის) უფრო ძვირი ჯდება, ვიდრე დიდი მარაგის შექმნა. ამას ემატება ტრანსპორტირებისა და სხვა ზედნადები ხარჯები და საბოლოო ჯამში მცირე საწარმოს რენტაბელობა მკვეთრად მცირდება. თუმცა მოგებიანობის დაბალი დონე კომპენსირდება მცირე ბიზნესის მაღალი მოქნილობით და ბაზრის მოთხოვნებზე სწრაფი რეაგირების მეტი უნარით. ბაზრის კონიუნქტურის მიხედვით გადაიარაღება და სხვა სახის პროდუქციის გამოშვება პაწია საამქროსთვის ბევრად უფრო ადვილია, ვიდრე მსხვილი საწარმოსთვის. აქედან გამომდინარე, მცირე საწარმოს ნაკლებად მოეთხოვება ბიზნესის ხანგრძლივი პერიოდისთვის დაგეგმვა, სერიოზული მარკეტინგული გამოკვლევები, რაც სასიცოცხლოდ აუცილებელია მსხვილი ბიზნესისთვის.

მცირე ბიზნესს მკვეთრად გამოხატული სოციალური ფუნქციაც აქვს – იგი არის მოსახლეობის თვითდასაქმებისა და აქედან გამომდინარე, მისი “არადამშეულობის”საუკეთესო საშუალება. მოსახლეობის დამშეულობა კი რით მთავრდება, მგონი, ყველაზე კარგად სწორედ ხელისუფლებას უნდა ესმოდეს. მედალს მეორე, პოლიტიკური მხარეც აქვს – “არადამშეული” მოსახლეობა შინაგანად თავისუფალია, ნაკლებად არის დამოკიდებული ხელისუფლებაზე და არჩევნების დროს სწორ არჩევანს აკეთებს. ვფიქრობ, ყველაზე მეტად სწორედ ამის ეშინია ხელისუფლებას, რადგან ერთი კილოგრამი ფქვილის საფასურად შეუძლებელი ხდება ხმების ყიდვა. თავისუფალ საზოგადოებაში ეს “ყიდვა” მხოლოდ ბაზრის (ქვეყნის) განვითარებისთვის ნორმალური პირობების შექმნით არის შესაძლებელი.

გადასახადები. ბიზნესისთვის, მითუმეტეს, მცირე ბიზნესისთვის (დაბალი მოგებიანობის ფონზე) ეს ერთ-ერთი უმთავრესი პრობლემაა. არავინ აპროტესტებს გადასახადების აუცილებლობას. პროტესტს მხოლოდ ამ გადასახადების ზომა იწვევს ხოლმე. ვერცერთი მეწარმე (თუნდაც არამეწარმე) ვერ გადაიხდის იმდენ გადასახადს, რამდენიც ხელისუფლებას სურს. მას მხოლოდ იმდენის გადახდა შეუძლია, რამდენის საშუალებაც აქვს. ეს საშუალება კი იმდენადვე მცირეა, რამდენადაც სუსტია ამა თუ იმ ქვეყნის ეკონომიკა. აქედან გამომდინარე, განცხადება იმისა, რომ ჩვენში მოქმედი საგადასახადო სისტემა მიახლოებულია განვითარებული ქვეყნების საგადასახადო სისტემებთან – ან დემაგოგიაა, ან, უბრალოდ, არაკომპეტენტურობა – ჩვილი ბავშვი ზრდასრული ადამიანის ტანისამოსს ვერ მოირგებს. ხელისუფლებამ (ან ხელისუფლებაზე მეოცნებე პოლიტიკოსმა) უნდა მოახერხოს ის, რომ გამოიკვლიოს, გამოთვალოს, რამდენის გადახდა შეუძლია მეწარმეს მნიშვნელოვანი ზარალის გარეშე და სწორედ ამდენი დაუწესოს გადასახდელად. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ (ერთ-ერთ ჩემს მეგობარს დავესესხები), თუ ხელისუფალს სურს, რომ მისი ბრძანება სრულდებოდეს, მზეს ჩასვლის დროს უნდა უბრძანოს ჩასვლა.

უზარმაზარი შეცდომაა ის, რომ სახელმწიფო ბიუჯეტის საგადასახადო შემოსავლების სიმცირეს ადმინისტრირების დაბალი დონით ხსნიან. ისიც ტყუილია, რომ გადასახადების ადმინისტრირება არ ხდება. პრობლემა მხოლოდ ის არის, რომ ადმინისტრირება არ ხდება ლეგალურად (!). ხელისუფლების (საგადასახადო თუ ძალოვანი ორგანოების) წარმომადგენლები მშვენივრად და პუნქტუალურად ახერხებენ ნებისმიერი ბაზრობის ჩამოვლას და კანონიერი თუ უკანონო გადასახადების აკრეფას. საქმე ის არის, სად მიდის შემდეგ ეს თანხა. ვფიქრობ, ეს პრობლემა ხელისუფლებას ესმის, თუმცა საქმის გამოსწორებას რატომღაც მხოლოდ კოსმეტიკური საშუალებებით ცდილობს. ამის მაგალითია გასულ წელს მიღებული კანონი სამეწარმეო საქმიანობის კონტროლის შესახებ და ცვლილება საგადასახადო კოდექსში, რომლის მიხედვითაც მეწარმეს უფლება აქვს, საგადასახადო ინსპექციის გარდა არცერთ მაკონტროლებელ უწყებას არ გააცნოს ფინანსური დოკუმენტაცია. მაგრამ ეს ნორმა არ მუშაობს. რატომ? იმიტომ, რომ მოქმედი გადასახადების პირობებში ბიზნესის წარმოება თითქმის შეუძლებელია. მეწარმე იძულებულია, დამალოს გადასახადები და რაც მთავარია, თავი კანონდამრღვევად იგრძნოს. მისთვის ისიც ცნობილია, რომ ეს მაკონტროლებელსაც მშვენივრად ესმის. ამიტომ წინააღმდეგობას ვეღარ უწევს კანონზე დამყარებულ მის უკანონო მოთხოვნებს და ემორჩილება. ამ ფაქტორისადმი განსაკუთრებით მგრძნობიარე სწორედ მცირე მეწარმეობაა, რადგან მსხვილ ბიზნესმენს თავდაცვის მეტი საშუალება აქვს. მას ხელისუფლებისთვის თავისი პირობების დასმაც შეუძლია – “თუ წესიერად არ მომექცევი, ჩემს ბიზნესს საზღვარგარეთ გავიტან და მიყარე მერე კაკალი”. ხელისუფლებამ იცის, რომ ამ მუქარის აღსრულება გარკვეულწილად შესაძლებელია და ამიტომ იქცევა პრინციპით – “დიდსა ვერ მოჰკვლენ, ხელად აქვს ხოცა ნადირთა მცირეთა.”

გადასახადების თემა უმნიშვნელოვანესია, მაგრამ ის მხოლოდ ერთი რგოლია იმ მანკიერ ჯაჭვში, რომელიც მთლიანად მოიცავს და ბოჭავს ქვეყანას. ვცადოთ ამ ჯაჭვის წარმოდგენა:

ხელისუფლება გაურკვევლობაშია და კანონმდებლობის ყოველდღიური (ხშირად – კაპიტალური) ცვლით ცდილობს მდგომარეობის გამოსწორებას; კანონმდებლობის ხშირი ცვლა ქმნის ეკონომიკურად არასტაბილურ გარემოს; ეკონომიკურად არასტაბილურ გარემოში ბიზნესის ხანგრძლივი დაგეგმვა არ ხერხდება; ხანგრძლივად დაუგეგმავ ბიზნესში ინვესტირება ან საერთოდ არ ხდება, ან, თუ ხდება – ძალიან ძვირად (მხედველობაში მაქვს კრედიტებზე დაწესებული მაღალი პროცენტები, რაც, თავის მხრივ, კრედიტის დაუბრუნებლობის მაღალი რისკით აიხსნება); ინვესტიციათა სიმცირე ბიზნესის დაბალეფექტურობას განაპირობებს; ბიზნესის დაბალეფექტურობა ბიუჯეტის შემოსავლებს ამცირებს; ბიუჯეტის შემოსავლების შემცირება იწვევს მთავრობის შემადგენლობის ხშირ ცვლას; ახლადდანიშნულმა მინისტრმა იცის, რომ მასაც ისე მალე მოხსნიან, როგორც მის წინამორბედს, ცდილობს, კანონის არასრულყოფილებას დააბრალოს ყველაფერი და გამოაქვს წინადადება მასში ცვლილების შესატანად; ხელისუფლებაც ცვლის და ცვლის ამ კანონებს. საიდანაც დავიწყეთ, ისევ იქ დავბრუნდით, შედეგად კი რა მივიღეთ? – თხამ ვენახი შე-ჭა-მა! აქ მთავარი ის კი არ არის, რამ (ვინ) შეჭამა ვენახი, არამედ ის, რომ ვენახი (ეკონომიკა, ადგილი ბაზარზე) აღარ გვაქვს.

დავუბრუნდეთ მცირე ბიზნესს. მისი განვითარების ხელშეწყობა (ან, თუ გნებავთ, ხელის არშეშლა) სასარგებლოა ხელისუფლებისთვისაც და აუცილებელია ქვეყნისთვის. ხელისუფლების სარგებელს კარგად გამოხატავს რუსული ანდაზა “Курочка по зернышку сыта была”. უმჯობესია, ბევრი სუბიექტისგან მივიღოთ ცოტ-ცოტა, ვიდრე ცოტასგან – ბევრ-ბევრი. ჩვენ კი რა სურათი გვაქვს? ფაქტია, რომ ლეგალურ გადამხდელთა რაოდენობა დღითი-დღე მცირდება. ამის გამო კი იზრდება საგადასახადო წნეხი მათ მიმართ. საბოლოოდ კი მივდივართ რეზონანსულ მოვლენამდე – რაც უფრო მძიმდება ლეგალური ბიზნესის საგადასახადო ტვირთი, მით უფრო მზარდი ტემპით გადადის იგი ჩრდილში. რაც შეეხება ქვეყნის სარგებელს, იმის გაცნობიერება, რომ “მე არ ვარ ქურდი, ვასრულებ კანონის მოთხოვნებს და ჩემი ქვეყნისთვის საჭირო საქმეს ვაკეთებ (გადასახადებს ვიხდი)” ღირსების მქონე მოქალაქეთა საზოგადოების ჩამოსაყალიბებლად უმთავრესი პირობაა.

ამ ყველაფრით სულაც არ მსურს იმის თქმა, რომ ხელისუფლება მსხვილი ბიზნესის “დაწვრილებას” უნდა შეეცადოს. ეს ისევ ბაზრის კანონებზე ზემოქმედების მცდელობა იქნებოდა. ბაზრის თითოეულ მონაწილეს თავისი ადგილი და დანიშნულება აქვს და თუ გვინდა, რომ ზოგადად ბიზნესს ხელი შევუწყოთ, უნდა ვეცადოთ, ყოველი მათგანის არსი და პრობლემები დავინახოთ. მცირე ბიზნესი ქვეყნის გადარჩენის პანაცეა ნამდვილად არ არის, მაგრამ გარდაუვალი აუცილებლობაა. პრაქტიკა ნათლად გვიჩვენებს, რომ ბეღურების მოსპობით მარცვლეულის მოსავალი კი არ მატულობს, არამედ მთლიანად ჩანაგდება და მას იმავე ბეღურების მიერ შეუჭმელი ჭია-ღუა აჩანაგებს. სამწუხაროდ, ისტორიის მთავარი გაკვეთილი ის არის, რომ ადამიანები ყურადღებას არ აქცევენ ისტორიის გაკვეთილებს. ჩვენს ყანას უცოდინარობის, კორუფციისა და ნიჰილიზმის ჭია-ღუა მოსდებია და ჩვენ კი არხეინად შევყურებთ ამას. მე ღირსების მქონე მოქალაქეთა საზოგადოებაში მსურს ცხოვრება – ისეთ ქვეყანაში, როცა თითოეული ჩვენგანი ასტრიდ ლინდგრენის ზღაპრის გმირივით წარამარა სამ-სამჯერ ჩამოურეკავს ზარს თავის მოყვარეს. გახსოვთ, რას ნიშნავდა კარლსონისეული სამი ზარი? “რა ბედნიერებაა, რომ ქვეყანაზე არსებობს ისეთი ლამაზი, ჭკვიანი, ზომიერად ფერხორციანი და გულადი კაცი, როგორიც შენ ხარ, ჩემო კარგო კარლსონ!”


ირაკლი შავიშვილი

ყოველთვიური ჟურნალი “იმიჯი” N 11, 2002




წარმატებები ბიზნესში!!!



რეკომენდირებული სტატია: >>> HYIP