მეღორეობა-ზოგადი ინფორმაცია

მეღორეობას დიდი სამეურნეო-სამრეწველო მნიშვნელობა აქვს, ღორის  მოშენება: ხორცის, ქონის, ტყავის, ჯაგრისა და სხვა პროდუქტების მისაღებად უაღრესად მნიშვნელოვანია, როგორც ფერმერისთვის, ისე მომხმარებლისთვის.

მაღალნაყოფიერება, მაკეობის ხანმოკლე პერიოდი, მალმწიფადობა საშუალებას იძლევა ერთი ნეზვიდან წელიწადში 5 ტ-მდე ხორცი მივიღოთ, გასუქებული 6-7 თვის ბურვაკის ცოცხალი მასა 90-100 კგ აღწევს. 100 კგ ცოცხალი მასის ნაკლავი საშუალოდ 52-60%-მდე ხორცს და 38%-მდე ქონს შეიცავს.

ღორის ხორცი და ქონი მაღალყუათიანი საკვები პროდუქტებია. ღორის ხორცი კარგად კონსერვდება, დამარილებული და შებოლილი ხანგრძლივად ინახება, ამზადებენ აგრეთვე ძეხვეულს, ლორს და სხვა პროდუქტებს.

გარეული მდედრებისა და ინტენსიურად გავრცელებული ღორების საცხოვრებელი პირობები არ შეიძლება დიდად განსხვავებული იყოს. გარეული მდედრები შესაძლებელია იპოვოთ მცხოვრებთა შორის მაგრამ ძირითადათ ტყის ახლო მდებარე ტერიტორიზე ან მდინარის ხეობებთან.

განსხვავებულია სოციალური ჯგუფები. გარეული მამრები ცხოვრობენ მცირე ოჯახურ დაჯგუფებებში, რომლებიც შედგება 2-4 მდედრი ღორისა და მათი გოჭებისგან. ისინი შეიძლება გავრცობილი იყვნენ რამოდენიმე ასეული კილომეტრის მანძილზე. მოზარდებს არ ისორებენ ძუძუდან 13-17 წლამდე.

ინტენსიურ სიტემებში, გოჭები დედისგან განცალკევებით არიან 3-4 კვირის ასაკში. გოჭები სივიწროვეში იმყოფებიან სადგომებში და ამ პირობებში იმყოფებიან სანამ მზად არ იქნებიან დასაკლავად 24 კვირის შემდგომ.

მოშინარების წლების მიუხედავად, თანამედროვე ღორებს გაჩნიათ ჯერ კიდევ გააჩნიათ რიგი ქცევები, რომელიც შთამომავლობითაა გადმოცემული მათი წინაპრებისგან. ინტენსიურ სისტემებში კეთილდღეობის მრავალი პრობლემა წარმოიშობა ფაქტისგან, რომელსაც არ შეუძლია შეასრულოს მრავალი ამ ქცევათაგანი, რაგდანაც არსებობს გარკვეული შეზღუდვები გარემოსგან.

ღორებს ძირითადათ არ გააჩნიათ დასაწოლი ადგილი ან ორგანული სიმდიდრის სხვა ფორმა. ეს ზრდის დისკომფორტს და დაზიანების პრობლემებს. შესაფერისი საფუძვლის ნაკლებობა, როგორიცაა ჩალა, მარცვლეული ან მიწის ხე, გულისხმობს, რომ ისინი უძლურნი არიან გაუმკლავდნენ მათ საფურაჭე საქმიანობას, რისი დიდი მოტივაციაც გააჩნიათ.

ღორები ძალიან ჭკვიანი და მაღალ კომუნიკაბელური ცხოველები არიან. ისინი გონერი არსებები არიან; მათ შეუძლიათ გამოცადონ ტკივილი, შიში და საშიშროება და გონიერების ზოგიერთი გამოცდისას შესაძლებელია გაუტოლდნენ ძაღლებს. ღორებისადმი მიდგომა შეიცვალა. ეს შეიძლება წარმოშვა ძირითადათ საზოგადოების მიერ კეთილდღეობის საკითხების მეტად გაგებამ და ამან გამოიწვია კეთილდღეობის ახალი კანონების შექმნა ბევრ ქვეყანაში.

შინაური ღორების შესწავლამ, რომლებიც ისევ ველურ გარემოში დაბრუნდნენ გვაჩვენა რომ მათი ქცევას ახლო შესაბამისობა გააჩნია ევროპულ გარეულ ტახებთან რომელთაგანაც ისინი წარმოიშვნენ.

ღორებისთვის გავრცელების არეალი ველურ გარემოში ყოველთვის მოიცავს წყალს, საკვებ არეალს, მოსასვენებელ არეალს და გაგრილების, გამშრალებისა და გასუფთავების ადგილებს.

ღორები შესაძლებელია გავრცობილნი იყვნენ 100 ჰა-დან 2.500 ჰა-ის მანძილზე, საკვების მოპოვების შესაძლებლობიდან გამომდინარე. გარეული ღორი ძირითადათ არ განიხილება როგორც ტერიტორიული ცხოველი. სოციალური ქცევა ძალიან არის განვითარებული ღორებში.

საათების განმავლობაში, ახალდაბადებული გოჭები იწყებენ სოციალური ურთიერთობის ფორმირებას  მსგავს ცხოველებთან და საბოლოოდ ყალიბდება მყარი იერარქია. მაშასადამე ჩხუბი შედარებით მცირდება გარდა იმ შემთხევვისა, როდესაც მსგავსი მოწიფების მამრები იწყებენ ერთმანეთტან ჩხუბს გამრავლების სეზონზე. აგრესია შესაძლებელია გამოვლენილი იყოს შემოდგომაზეც, როდესაც კვება კონცენტრირებული ხდება ტერიტორიებზე, მაგრამ ეს ძირითადათ რეგულირდება ქვე რანჟირებული ინდივიდების „დაქვემდებარებული“ ქცევით.

ადრეული სტრუქტურა გოჭებს შორის ხშირად გრძელდება მოზრდილ ასაკამდე, კერძოდ მდედრებს შორის. სარწმუნოა, რომ ღორებს შეუძლიათ 30-ზე მეტი სხვა ინდივიდის დამახსოვრება.
ძირითადი სოციალური ერთეული შედგება ერთი ან რამდენიმე მდედრისგან და თავისი გოჭებისგან სხვა თავისუფლად სრუქტურირებულ ინდივიდებთან ერთად. ეს სტრუქტურა რჩება მეტ-ნაკლებად სტაბილურ ერთეულად რუტინული სეზონის, კერძოდ კი ოქტომბრის დაწყებამდე, როდესაც მამრები უერთდებიან მდედრებს.

ზრდასრული მამრები ძირითადათ განმარტოვებულები არიან, მაგრამ მარტოხელეთა ჯგუფებად შეიძლება ჩამოყალიბდნენ ზაფხულის ბოლოს. მდედრები ძითითადათ მშობიარობენ გაზაფხულზე, თუმცა ცნობილია, რომ მათ შეუძლიათ მშობიარობა მთელი წლის განმავლობაში. კარგი კვების პირობებში, მდედრებს შეუძლიათ იმშობიარონ ორჯერ წლის განმავლობაში. სოციალურ ჯგუფებში განმრავლება ხშირად სინქრონიზირდება.

ფემძიმობა შინაურ ღორებში 115 დღეა. ერთი ან ორი დღით ადრე მშობიარობამდე ისინი თავისით განმარტოვდებიან ძირითადი ჯგუფისგან და მზარდად აგრესიული ხდებიან თავიანთი გოჭების მიმართ. კვლევა აჩვენებს, რომ მდედრების იზოლაციის ძებნა გოჭებისთვის იწვევს გადარჩენის შანსის გაზრდას. მდედრები ხარჯავენ მნიშვნელოვან დროს შესაფერისი ადგილის მოსაძებნად სადაც იგი შეძლებს დედობრივი სამყოფელის აგებას.

ეს შედგება სიცარიელი  თხრილისგან, რომელიც ამოვსებულია ბალახებითა და ფოთლებით, ფართო ტოტებით, რომ დაიფაროს შიდა და გარე მხარეები. საშულო მოგების რაოდენობა შინაურ და გარეოლ ღორებში არის 5-6 გოჭი, იშვიათ შემთხვევაში 10-მდე. გოჭები იბადებიან დაახლოვებით 15 წუთის ინტერვალში. მდედრები დიდ დროს ატარებენ დაწოლილად თავის მხარეს და სხვა ძუძუმწოვრებისგან განსხვავებით არ ლოკავს თავის ნაშიერს ემბრიონალური გარსის მოსაშორებლად ან ეხმარება მათ ადგომაში.

ახალდაბადებული გოჭები ძალიან აქტიურები არიან და შეუძლიათ ადგომა დაბადებიდან რამოდენიმე წუთში. ისინი ამოწმებენ 14 ძუძუდან ერთერთს, რომელითაც შემდეგ იკვებებიან ძუძუმწოვრობის პერიოდში. ახალდაბადებული გოჭები ასევე მიდიან დედის დინგთან და ქშინავენ. ეს შესაძლებელია მნიშვნელოვანი იყოს შემგდომი ამოცნობისთვის.

გოჭებში საერტოდ ზომაში დაბადება რანჯირებულია და პარატა ზომის გოჭი იბადება ბოლოს. ყველაზე დიდი, პირველად დაბადებული გოჭი თავისით ეკრობა ყველაზე პროდუქტიულ ცურს, რომელსაც ისინი ენერგიულად იცავენ. ეს იმას ნიშნავს, რომ ყველაზე ძლიერი გოჭი ყველაზე მეტ საკვებს ღებულობს, მნიშვნელოვნად ზრდის საკუთარი გადარჩენის შანსს სუსტებისგან.განსხვავებით. ეს კი იმის გარანტია, რომ როდესაც საკვების სინაკლებეა, სხვა გოჭებს გადარჩენის მეტი შანსი უჩნდებათ.

გოჭები შემდგომში ანვითარებენ ალტერნატივების სიტემას ყოველ საათში კვებასა და ძილს შორის. დასაწყისში, დედები მეტ დროს ატარებენ თავის მხარეზე წოლით და ღრუტუნებენ მსუბუქად, რომ მოიზიდოს პატარები ძუძუს მოსაწოვებლად. რამოდენიმე დღის შემდეგ ახალდაბადებული გოჭები მეტად აქტიურობენ წოვაში მისვლითა, მიდიან დედა ღორთან და უმასირებენ ცურის თავებს. გოჭები სითბის ინარჩუნებენ დედა ღორის ცურთან მიტმასვნით, თავიანთი სიცოცხლის პირველ დღეების განმავლობაში, როდესაც დედა ღორები ძირითადათ არა აქტიურები არიან.ადგომამდე და დაწოლამდე დედა ღორი და გოჭები ცოორდინაციას უწევენ თავიანთ ქცევას, რომ არ მოხდეს გოჭებზე ზედ დაწოლა.

ღორები ასრულებენ რიტუალურ სვლას თავის ბუნაგში, რომ დააცილოს ახლოს მყოფი გოჭები ერთმანეთს, რომლებმაც შესაძლებელია გადაეღობოს და ხელი შეუშალოს გადაადგილებისას. ძუძუთი წოვის წინ გოჭების ერთი ჯგუფი არის დედა ღორის მხარეს განთავსებული, ხოლო მეორე ჯგუფი მისი უკანა მხარისკენ არის განლაგებული.  თუ დედა ღორი გოჭზე ზემოდან წევს, მაშინ გოჭი იწყებს ჭყვიტინს მაღალ ხმაზე, ხოლო დედა ღორი იცვლის პოზიციას ან დგება და ღრუტუნებს. თუ დედა ღორისგან არ არის არანაირი რეაქცია, მაშინ ზოგჯერ გოჭს ენერგიული ძალით შეუძლია განთავისუფლდეს.

ერთი ან ორი დღის შემდეგ, დედა ღორი იწყებს საცხოვრებელის დატოვებას მოკლე პერიოდით. რამოდენიმე დღის მოგვიანებით, დედა ღორი აიძულებს გოჭებს გასდიონ მას და ისინი ახლოს მანძილზე იმყოფებიან. კვირის შემდეგ გოჭები მეტად დამოუკიდებლები ხდებიან. ამ პერიოდის განმავლობაში დედა ღორს შეუძლია გახდეს ძალიან დამცველი და წინააღმდეგობა გაუწიოს პოტენციური თავდმსხმელებს. დედა ღორი საბოლოოდ ბუნაგს ტოვებს 7-14 დღეს შორის პერიოდში, ამინდის პირობებზე დამოკიდებულებით.

ახალგაზრდა გოჭები მკვრივი საკვების გასინჯვას იწყებენ დაახლოვებით 3 კვირის ასაკში. სამოდენიმე კვირის შემდეგ დედა ღორი და მისი ნაშიერები იწყებენ რეგრუპირებას. სოციალური ურთიერთქმედება სხვადასხვა ნაშიერებს  შორის იწყება ადრეული ასაკიდან. სოციალურ ჯგუფებში, დედა ღორები ჩვეულებისმებრ ახორციელებენ ძუძუთი კვების სინქრონიზაციას.

ახალგაზრდა გოჭების ძუძუდან მოშორება ხორციელდება 13-დან 17 კვირის განმავლობაში. მოზარდები რჩებიან ოჯახურ ჯგუფში შემდგომ წლამდე, სანამ დედა ღორი ისევ არ მიუახლოვდება მოგების პერიოდს. შესაფერისი ბუნაგის ძებნის დაწყებამდე დედა ღორები იცილებენ თავიანთ გოჭებს. ძალიან ხშირად, დედალი გოჭები, გარდაქმნის შემდგომ უბრუნდებიან ოჯახის გჯუფს.

საღამოს ისინი ჩვეულებისამებრ ეძებენ მოსასვენებელს,  თუმცა ზოგიერთ გარეულ ღორს განვითარებული აქვს ნოქტურნული ჩვევა უფრთხოდეს ადამიაენის მიერ შეწუხებას.  სოციალურ ჯგუფებში, კვებისა და დასვენების პერიოდი მიმართულია სინქრონიზაციისკენ ჯგუფის წევრებს შორის. ღორები მოსასვენებლად აშენებენ მარტივ საცხოვრებელს, განსაკუთრებით უამინდობის შემთხვევაში.

ღორები ხშირად იყენებენ ხეებს ხახუნისთვის და გორაობს დიდი რაოდენობით. ეს ქვევები კანს ინახავს კარგ მდგომარეობაში და ხელს უწყობს პარაზიტების მოცილებას. ხახუნი ასევე ხელს უწყობს ღორს სიგრილის შენარჩუნებაში ცხელ ამინდებში. ღორები განიცდიან ოფლის სინაკლებეს ჯირკვლებში, დინგის გვერდითა დისკზე. ინტენსიურად მყოფ ღორებს ხანდახან აქვთ მიდრეკილება იგორავონ საკუთარ განავალში, როდესაც სურთ გაგრილება. ღორებს უყვართ ერთმანეთთან ფიზიკური კონტაქტის ქონა. ძილისა და მოსვენების დროს, ისინი ხშირად ერთად წვანან. ეს ეხმარება მათ  სითბოს დაკარგვაში.

საქმიანობის პერიოდში, დროის უმეტესი ნაწილი იხარჯება საკვების ძებნაზე. ღორები ყველაფრის მჭამელი ოპორტუნისტები არიან და თითქმის ყველაფერს ჭამენ. საკვები, რომელსაც ისინი ჭამენ ჩვეულებრივ  მაღალ ვარიეტულია, უხეში და დიდი დრო სჭირდება ძებნასა და მოხმარებას. ძირითადი ფურაჟი მოიპოვება მიწის დონეზე, რომელსაც სინჯავენ ყნოსვით, შემდგომ ღეჭავენ და საბოლოოდ ჭამენ. გაზაფხულსა და ზაფხულში, ღორების ფურაჟი გაცილებით ღიაა მდელოებსა და ჭაობებში, სადაც ისინი იკვებებიან ბალახით, ფესვებით, ბოლქვებით და უხერხემლო ცხოველებით.

შემოდგომაზე მათი კვება ძირითადათ ხორციელდება ტყეებში და მის მიმდებარე ტერიტორიებზე, სადაც ისინი უხვად მოიპოვებენ რკოს, თხილსა და მარცვლოვნებს, რათა გაიტანონ ზამთრის გრძელი პერიოდი. ღორები ასევე იკვებებიან დიდი რაოდენობით უხერხემლო ცხოველებით მათ შორის, ბაყაყებით, გველებით, კუებით, ბუდის ჩიტებით ან კვერცხებით და ასევე მცირე ზომის მღრნელებით. ასევე ჭამენ ლეშს.

შეზღუდული საკვები რაციონი და ფურაჟინგის ქცევის გამოხატვის ნაკლები შესაძლებლობა მართავს „სტერეოტიპის“ განვითარებას. ეს დაკავშირებულია მოქმედების შეუცვლელ შედეგთან, რომელიც სჩანს არ ემსახურება მიზანს. ეს სტერეოტიპები ფართოდ განიხილავს „ანორმალურ“ ქცევას და  კეთილდღეობის შემცირების მაჩვენებელია. მდედრებმა სადგომში შესაძლებელია წარმოაჩინონ სტერეოტიპი როგორცაა სადგომი ღრნა ან ღეჭვის სიმულაცია აქტიური დროის 22%-ზე მეტ ხანს. უვარგის გარემოში, შეზღუდულობის შედეგად მდედრი ღორები ნაკლები აქტიურები ხდებიან და „აპატეტიკურები“ ან საკუტარი გარემოსადმი ნაკლებად მოპასუზე. ეს შეიძლება შევადროთ მათ მიერ ცლინიკური დეპრესიის ნიშნის გამოხატვას.

ღორები არეგულირებენ თავიანთ ტემპერატურას ქცევის საშუალებით. ისინი გამოიყენებენ გაჯგუფებასა და დასაწოლ მასალას სითბოს შესანარჩუნებლად. ისინი მოძებნიან გრილ ადგილს ან ტალახს გასაგრილებლად. შეზრუდულ სისტემებში, მდერებისთვის რთულია კომფორტული ტემპერატურის მიღწევა თუ  შენონობას აქ გააჩნია კარგი ტემპერატურული კონტროლი.

დედალი ღორების სადგომით ნაწილობრივ მიღებული იქნა დაზინების საწინააღმდეგო ზომები, რომელიც გამოწვეულია ჩხუბითა და ქცევით, როგორიცაა დარტყმა მიყენებული სასქესო ორგანოზე, რომელმაც შესაძლებელია მოხდეს არასასადგომო სისტემებში, საგომში მოთავსებული მდედრი ღორები შესაძლებელია მეტად მგრძნობიერენი იყვნენ დაავადებებისა და სხვა დაზიანებების მიმართ. შეზღუდული მდედრების განსაკუთრებულ პრობლემას  წარმოადგენს შარდვის მოშლა.

ვარჯიშის სინაკლების გამო, მდედრ ღორებს გააჩნიათ გულსისხლძარღვთა დაავადებების მაღალი დონე და იტანჯებიან ძვლებისა და კუნთების სისუსტით. ვიწრო კაბინებში გამოზრდილი მდედრების 20 %-ზე მეტს კიდურების მოშლა აქვთ. სივიწროვენ ასევე შესაძლებელია გამოიწვიოს რეპრუდუქტიულობის მოშლა, როგორიცაა მაგალითად სქესობრივი მომწიფების ასაკის გვიან დადგომა.